Τετάρτη 27 Μαρτίου 2013

Η...'' λογοτεχνία'' των κινητών (Προτεινόμενο θέμα πανελλαδικών εξετάσεων στη Νεοελληνική Γλώσσα)




Α. ΚΕΙΜΕΝΟ
  Ορισμένοι τα ονομάζουν τηλε-γκράφιτι, άλλοι τα αντιμετωπίζουν ως τα σλόγκαν των κινητών που αντικατέστησαν τα ποιηματάκια του ημερολογίου…Πολλοί μιλούν για τηλε-ποίηση και άλλοι διεκδικούν τη δική τους, ιδιαίτερη λογοτεχνική αξία. Είναι μηνύματα σύντομα και περιεκτικά, δυνατά και εκφραστικά. Οριοθετούν μια νέα εποχή στη γραπτή επικοινωνία, που, με 160 χαρακτήρες το πολύ, γράφουν τη…λογοτεχνία των κινητών.
  Δείχνουν παράξενα στην όψη. Γραμμένα ανάμεικτα, με ελληνικούς και λατινικούς χαρακτήρες, αριθμούς σε ρόλο γραμμάτων, πλαισιωμένα από περίεργες «φατσούλες» (σημεία στίξης που ανασύρονται για να σχεδιάσουν συναισθήματα –τη χαρά, τη λύπη, την απογοήτευση), αυτά τα μηνύματα που διακινούνται κατά εκατομμύρια μέσω των κινητών τηλεφώνων, έχουν κατακτήσει και καθιερώσει δικούς τους κώδικες επικοινωνίας, διεκδικούν τη δική τους δυναμική, δημιουργώντας ή καταστρέφοντας σχέσεις, φλερτάροντας, φιλοσοφώντας…:
«Δικές μας οι επιλογές να κάνουμε την οργή πάθος αγάπης ή απλά πάθος»
«Ξαφνικά τα τραγούδια γίναν οι εχθροί σου…Όλες σου οι αισθήσεις είναι σε συναγερμό. Το μνημονικό σου δε σε προδίδει, αντίθετα σε βοηθάει να πονέσεις ακόμα περισσότερο»
«Όλες οι μεγάλες ομορφιές είναι καμωμένες από πόνους»
«Όταν τα βλέμματα συναντάνε τις ψυχές, τα όνειρα φορούν τα πιο γλυκά παραμύθια και τα λόγια τις πιο χρήσιμες σιωπές».
  Όσο παράξενα κι αν γράφονται, όσο «συμπιεσμένες» κι αν είναι οι φράσεις για να χωρέσουν στη θέση των 160 χαρακτήρων, όσο κι αν πολλοί γελούν με τη διεισδυτική τους διάθεση, είναι λογοτεχνία. Ιδιότυπη, αλλά λογοτεχνία. Η βρετανική εφημερίδα «The Guardian» υποστηρίζει πως έχει όλα τα προσόντα να χαρακτηριστεί λογοτεχνία. Και για το λόγο αυτό, οργάνωσε, πριν από μερικούς μήνες, τον πρώτο στον κόσμο ποιητικό διαγωνισμό για μηνύματα. Νικητής αναδείχθηκε ένας 22άχρονος φοιτητής Πανεπιστημίου, ο Hetty Huges, ο οποίος και κέρδισε το έπαθλο των 1500 δολαρίων ΗΠΑ. Η κριτική επιτροπή (αποτελούμενη από γνωστούς Βρετανούς ποιητές και λογοτέχνες) διάβασε συνολικά 7400 τηλε-ποιήματα για να βρει αυτό που ξεχώριζε. Τα ίδια επτάμισι χιλιάδες μηνύματα διάβασε και ο V. Keegan, αρχισυντάκτης του ειδικού τεχνολογικού ένθετου της «Guardian», «Online», για να επιβεβαιώσει την άποψή του πως «η τηλε-ποίηση είναι μια από τις νεώτερες μορφές λογοτεχνίας. Βρισκόμαστε στην αρχή μιας επανάστασης στη λογοτεχνία αλλά και στην επικοινωνία».
  Η επανάσταση έχει ξεκινήσει και στην Ελλάδα (η οποία έρχεται πρώτη στην Ευρώπη σε αριθμό μηνυμάτων που ανταλλάσσονται μέσω κινητών). Λογοτεχνικός διαγωνισμός δεν έχει διοργανωθεί ακόμη, όμως κάθε παρέα εφήβων ή ενηλίκων γνωρίζει πως με τους 160 χαρακτήρες μπορούν να γραφτούν λέξεις και συναισθήματα που δύσκολα θα τολμούσε κανείς να εκφράσει σε κάποιον κατά πρόσωπο. Κι έτσι, οι σύγχρονες συλλογές ή τα σχολικά λευκώματα γράφονται πια στις οθόνες των κινητών. Κάποιοι, όπως η κ. Άννα Βακάλη, καθηγήτρια φιλόλογος στη Φλώρινα, προσπαθούν να συγκεντρώσουν τα πιο λογοτεχνικά, βαθιά και ευαίσθητα από τα μηνύματα που ταξιδεύουν στην Ελλάδα και την Ευρώπη, μέσω του δικτύου κινητής τηλεφωνίας.
  Όπως λέει ο κ. Γ. Πιπερόπουλος, καθηγητής επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, «είναι κι αυτό ένα καινούργιο σύνδρομο της ψηφιακής τεχνολογίας: στην εποχή του σλόγκαν και της συμπυκνωμένης θυμοσοφικής διάθεσης, είναι κάπως παρήγορο το φαινόμενο η σοφία της ημέρας, που κάποτε τη μοιραζόμασταν από τα στιχάκια των ημερολογίων τοίχου, να κυκλοφορεί ίσως σε εκατομμύρια ανθρώπους μέσα από τις δυνατότητες του ψηφιακού μηνύματος, που γράφεται με λέξεις ή με εικόνες». Ο κ. Πιπερόπουλος γνωρίζει καλά τον κίνδυνο που έκανε την εμφάνισή του τις πρώτες τρεις δεκαετίες της μεταπολεμικής περιόδου, παράλληλα με την εξάπλωση των δικτύων τηλεοπτικών αναμεταδόσεων. «Οι εκρηκτικές διαστάσεις της ψηφιακής τεχνολογίας είχαν αρχικά ως αποτέλεσμα ακόμη κι ένας λεξιπλάστης –ενίοτε σε βαθμό λεξιλάγνου –λαός όπως εμείς οι Έλληνες να μεταλλαχθούμε σε λαό λεξιπένητα. Ήρθε ως αντίδοτο σ’ αυτή την απέραντη μοναξιά της σιωπής το ψηφιακό μήνυμα μέσω τηλεφώνου. Κι όσο κι αν είναι αμφίβολο, είναι δυνατό να μας προκύψουν ανώνυμοι αυθεντικοί συνθέτες ελπιδοφόρων και ζουμερών μηνυμάτων. Και ίσως αυτά να λειτουργήσουν ως εφαλτήριο, ώστε να γεννηθούν και πάλι άνθρωποι που περνούν στο συλλογικό μας υποσυνείδητο με τα γνωστά αποφθέγματα της λαϊκής σοφίας».
  (πηγή: εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ»)


Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Α. Να παρουσιάσετε περιληπτικά το άρθρο που σας δόθηκε στην παρέα σας, με αφορμή μια συζήτηση που κάνατε για τη χρήση των κινητών τηλεφώνων.
(25 μονάδες)
Β1. α) Ποιος ο κύριος τρόπος πειθούς στην τελευταία παράγραφο του κειμένου και γιατί τον χρησιμοποιεί ο συγγραφέας του άρθρου; β)  Ο συλλογισμός του κειμένου είναι παραγωγικός ή επαγωγικός; Να αιτιολογήσετε των απάντησή σας.
(10 μονάδες)
Β2. Να δώσετε έναν τίτλο για το συγκεκριμένο άρθρο.
(5 μονάδες)
Β3. «Ήρθε ως αντίδοτο σ’ αυτή την απέραντη μοναξιά της σιωπής το ψηφιακό μήνυμα μέσω τηλεφώνου»: Να αναπτύξετε σε 60-70 περίπου λέξεις αυτόν το συλλογισμό.
(10 μονάδες)
Β4. Να σχηματίσετε προτάσεις με τις ακόλουθες λέξεις:
      εκρηκτικές, αυθεντικοί, εφαλτήριο, αποφθέγματα.
(4 μονάδες)
Β5. λεξιπλάστης, λεξιλάγνος, λεξιπένητα: α) Να σχηματίσετε δυο καινούργιες σύνθετες λέξεις με το πρώτο συνθετικό των λέξεων αυτών. β) Να γράψετε τα ουσιαστικά των δεύτερων συνθετικών των παραπάνω λέξεων και να βρείτε ένα συνώνυμο για το καθένα.
(6 μονάδες)
Γ. Στην τάξη σας συζητάτε το συγκεκριμένο άρθρο και αναλαμβάνετε να παρουσιάσετε στους συμμαθητές σας, σε ένα κείμενο 500 λέξεων, κι άλλες θετικές συνέπειες της ψηφιακής και ηλεκτρονικής τεχνολογίας στη ζωή των ανθρώπων. Για να γίνετε πειστικός χρησιμοποιείτε παραδείγματα και άλλα στοιχεία-τεκμήρια που αποδεικνύουν τις θέσεις σας.
(40 μονάδες)

Σάββατο 23 Μαρτίου 2013

Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι του Σολωμού και οι πηγές της έμπνευσής τους.



  Για τους Ελεύθερους Πολιορκημένους του Διονυσίου Σολωμού έχουν γραφεί αρκετές μελέτες, οι περισσότερες από τις οποίες έχουν κυρίως ερμηνευτικό χαρακτήρα. Εκείνο όμως που δεν έχει διερευνηθεί επαρκώς είναι η σχέση του Σολωμού με τις σύγχρονες γραπτές ιστορικές μαρτυρίες και ο τρόπος που ο ποιητής χρησιμοποιεί τις πηγές αυτές. Η ανάγκη της διερεύνησης μου δημιουργήθηκε εντονότερα πρόσφατα, όταν, επεξεργαζόμενος το Ημερολόγιον της Πολιορκίας του Μεσολογγίου 1825-1826, βρέθηκα μπροστά σε ένα πλήθος ευρήματα. Το Ημερολόγιον, που εκδόθηκε το 1926 από τον ΣΩΒ, με επιμέλεια Γεωργίου Δροσίνη, στηρίζεται κυρίως στα Ελληνικά Χρονικά, την εφημερίδα δηλαδή που έβγαζε στο Μεσολόγγι κατά τη διάρκεια της πολιορκίας ο ελβετός φιλέλληνας Ιωάννης-Ιάκωβος Μάγερ και εκδόθηκε με την ευκαιρία των εκατό χρόνων από τη Μεγάλη Εξοδο. Το φύλλο κυκλοφόρησε την 1η Ιανουαρίου 1824 και σταμάτησε στις 20 Φεβρουαρίου 1826 λόγω καταστροφής του τυπογραφείου από εχθρική βόμβα. Κυκλοφορούσε δύο φορές την εβδομάδα και σε ειδική στήλη με τον τίτλο «Τοπικαί ειδήσεις» δημοσιεύονταν πληροφορίες, στιγμιότυπα, περιγραφές και άλλες συναφείς ειδήσεις σχετικά με την πολιορκία. Μελετώντας λοιπόν τα Ελληνικά Χρονικά, είχα την αίσθηση ότι αρκετά περιστατικά, σκηνές και άλλα επεισόδια, και ιδίως το πνεύμα τους, μου ήσαν ήδη γνωστά από τους Ελεύθερους Πολιορκημένους του Σολωμού ή τουλάχιστον βρέθηκα σε ένα οικείο κλίμα. Σκέφτηκα ότι τα κείμενα αυτά θα μπορούσαν να είχαν αποτελέσει μια πρώτη ύλη για τον Σολωμό, ένα πρώτο ερέθισμα για την αρχική ποιητική του ιδέα, την οποία εκείνος κατόπιν μετάπλασε δημιουργικά και της έδωσε τη μορφή που ήταν αντάξια της ποιητικής του ιδιοφυΐας. Τον προβληματισμό μου όμως αυτόν, ότι δηλαδή μία από τις γραπτές πηγές του Σολωμού θα μπορούσαν να είναι και τα Ελληνικά Χρονικά του Μάγερ, έπρεπε να τον στηρίξω σε κάποια βιβλιογραφικά δεδομένα, για τούτο και επιχείρησα σχετική έρευνα.
  Αρχίζοντας από το πιο πρόσφατο έργο του Λίνου Πολίτη, την Αλληλογραφία Σολωμού, που ως γνωστόν κυκλοφόρησε το 1991 από τον «Ικαρο», ύστερα δηλαδή από τον θάνατό του, σε σχόλιο επιστολής του Σολωμού προς τον Γεώργιο δε Ρώσση τον Αύγουστο του 1824 ο Πολίτης σημειώνει και τα ακόλουθα: «Ο Σολωμός θα πληροφορήθηκε τα γεγονότα από κάποιαν από τις ελληνικές εφημερίδες (τον Φίλο του Νόμου ή τα Ελληνικά Χρονικά, που έβγαιναν τότε) και η είδηση (με το όνομα του Μαραθώνα) θα του προξένησε ιδιαίτερη αίσθηση» ενώ παράλληλα συνδέει το απόσπασμα της επιστολής και με το ακόλουθο απόσπασμα του Διαλόγου, ο οποίος, σημειωτέον, γράφτηκε την ίδια χρονιά (1824): «Και τώρα που ξαναγίνεται νίκη στον Μαραθώνα, δεν σώζεται φωνή ανθρώπου να ξανακάμει στη γλώσσα μας όρκον: Μα τες ψυχές που εχάθηκαν πολεμώντας».
  Ο Στ. Αλεξίου, εξάλλου, στην πρόσφατη έκδοση του Σολωμού από τη «Στιγμή», αναφερόμενος στους Ελεύθερους Πολιορκημένους, γράφει ότι «αυτό που κάνει εντύπωση είναι η πρωτοτυπία των ευρημάτων και συγχρόνως η στερεότυπη σχέση με την πραγματικότητα» και «η επαφή με την πραγματικότητα ελέγχεται από τα ιστορικά δεδομένα». Ο Αλεξίου θεωρεί επίσης ότι «οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι βασίζονται σε σειρά πληροφοριών για τα γεγονότα του Μεσολογγίου», επικαλούμενος για τούτο διάφορες ιστορικές πηγές, αλλά στα Ελληνικά Χρονικά δεν αναφέρεται.
Αφού λοιπόν από πουθενά, όσο μπόρεσα να ερευνήσω, δεν προέκυπτε κάτι σχετικό με τα ζητούμενά μου, θεώρησα ότι έπρεπε να συνεχίσω την έρευνα στα αυτόγραφα του Σολωμού ¬ προσφορά πολύτιμη και τούτη του Λίνου Πολίτη ¬ όπου με πολλή χαρά διαπίστωσα ότι ο Σολωμός εγνώριζε τα Χρονικά του Μάγερ αφού τα έχει καταγράψει ο ίδιος με το χέρι του. Υστερα από αυτό τι χρείαν έχομε μαρτύρων. Η εν λόγω εγγραφή του Σολωμού συνοδεύει σχόλιο της στροφής, αρ. 75, της ωδής «Εις το θάνατο του Λόρδου Μπάιρον» και είναι:
Οχι πλέον, όχι τα δυνατά
στοιχεία να μας θωρούν,
Και να οργίζονται και εκείνα
Και για μας να πολεμούν.
  Αφορμή της στροφής, όπως είναι γνωστό, στάθηκε το περιστατικό σύμφωνα με το οποίο και τα φυσικά φαινόμενα συμπαραστέκονταν στους επαναστατημένους αφού ένα αστροπελέκι, Ιούνιο μήνα, έγινε τιμωρός των Τούρκων κάνοντας κάρβουνο τις πολεμικές εγκαταστάσεις τους.
Πατώντας λοιπόν σε πιο στέρεο έδαφος τώρα, προσπάθησα να επισημάνω κάποια χωρία από τα Ελληνικά Χρονικά τα οποία φαίνεται να είχαν αποτελέσει την πρώτη ύλη για τον Σολωμό.


Ιδού: «Αι γυναίκες ενδύοντο την ανδρικήν στολήν και πολλαί εξ αυτών εζώνοντο και την σπάθην διά να απατήσωσιν ευκολότερον τον εχθρόν και να μην πέσουν ζώσαι εις τας χείρας των βαρβάρων, αλλ’ ή να σωθούν με τους άνδρας των ή να φονευθούν εις την συμπλοκήν».
«Αξιον περιεργείας είναι να βλέπη τις και τας γυναίκας της πόλεώς μας αι οποίαι, χωρίς να ενοχλούνται ποσώς διά τας πράξεις του εχθρού, διάγουσι τόσον εις τας συναναστροφάς όσον και εις τας οικιακάς των ενασχολήσεις, με τον συνήθη των ευφρόσυνον τρόπον.
Περιεργότατον είναι προσέτι να θεωρή τις και τους παίδας, οίτινες κατασκεύασαν τώρα μικρά κανόνια και βόμβας από μόλυβδον και από μόνην την έμφυτον ροπήν κινούμενοι παρατάττονται εις τας αγοράς και κάμνουσιν όλα τα κινήματα προς άμυναν και φύλαξιν».
Τα δύο αυτά αποσπάσματα αναπόφευκτα φέρνουν στη μνήμη μας τους στίχους του Σολωμού:
Και βλέπω πέρα τα παιδιά και τες ανδρογυναίκες
ή
Δεν τους βαραίν’ ο πόλεμος, αλλ’ έγινε πνοή τους
… εμπόδισμα δεν είναι
Στες κορασιές να τραγουδούν και στα παιδιά να παίζουν
ή
κι’ η κόρες γύρου τραγουδούν και τα παιδάκια παίζουν.
(Οι στίχοι ανήκουν στο απόσπασμα 3 του Γ’ Σχεδιάσματος).
Σε εγγραφή εξάλλου των Ελληνικών Χρονικών της 25ης Ιουνίου 1825 διαβάζομε:
«Το εσπέρας εβασίλευεν άκρα σιωπή», μια έκφραση που θα τη βρούμε και στην εγγραφή της 24ης Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους: «Δι’ όλης της ημέρας εβασίλευεν άκρα ησυχία».
Και οι δύο εγγραφές αναπόφευκτα ανακαλούν στη μνήμη μας τον γνωστότατο πρώτο στίχο του Β’ Σχεδιάσματος:
Ακρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει.
Αλλά εκείνο που σταματά τον αναγνώστη είναι κυρίως τα κοινά θέματα και τα μοτίβα που κυριαρχούν και στα δύο έργα και επίσης η αναγωγή από το μερικό στο γενικό και από το υλικό στο πνευματικό. Το φαινόμενο των αλαλαγμών και θορύβων, π.χ., από την πλευρά των Τούρκων, όπως αποδίδεται από τον Σολωμό στο τρίτο απόσπασμα του Β’ Σχεδιάσματος:
… Τρανή λαλιά, τρόμου λαλιά, ρητή κατά το κάστρο,
περιγράφεται με ανάλογο περίπου τρόπο και από τον Μάγερ (εγγραφή της 24ης Σεπτεμβρίου 1825):
«Δι’ όλης της ημέρας εβασίλευεν άκρα ησυχία. Την δε νύκτα έκαμαν οι Τούρκοι τους συνήθεις ντουάδες των και έπειτα εκραύγαζον και αλάλαζον μέχρι μεσονυκτίου, θέλοντες διά τούτου να δείξουν ότι ευρίσκονται εις εγρήγορσιν»
ή:
«Η μουσική και τα τύμπανα αντήχουν εις τα ώτα μας» (εγγραφή της 13ης Δεκεμβρίου 1825).
Ο συνηθέστερον επαναλαμβανόμενος στα Αυτόγραφα του Σολωμού στίχος είναι:
Αραπιάς άτι, Γάλλου νους, σπαθί Τουρκιάς μολύβι
Ο Μάγερ δεν μπόρεσε να κατανοήσει πώς οι Γάλλοι συνέπραξαν με τους Τούρκους αφού ο μηχανικός Σεβ και άλλοι γάλλοι τεχνικοί τούς παρείχαν τεχνολογική υποστήριξη. Για τούτο και όταν αναφέρεται σε αυτούς χρησιμοποιεί συνήθως την ονομασία Γαλλο-Αραβες ή Γαλλο-Αφρικανοί κλπ.

  Με την ελπίδα ότι κάποτε θα μπορέσω να ξαναγυρίσω διεξοδικότερα στα Χρονικά του Μάγερ, τα οποία, όπως είπα, θεωρώ μία από τις πηγές του Σολωμού για την πρώτη ύλη των Ελεύθερων Πολιορκημένων, προς το παρόν περιορίζομαι στο πρώτο αυτό δημοσίευμα.

γράφει ο Γιάννης Παπακώστας,  καθηγητής της Νέας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
εφ. το βήμα

Παρασκευή 22 Μαρτίου 2013

Η Κύπρος του Σεφέρη







Είναι οπωσδήποτε άξιες κάθε επαίνου όλες οι επιστολές του Γιώργου Σεφέρη. Ανάμεσα στην τόσο ωραία του αλληλογραφία, ένα γράμμα που έγραψε στην αδελφή του τον Οκτώβρη του 1954, για την Κύπρο, είναι μπορώ να πω γραμμένο με ποιητική έκφραση, δείγμα της αγάπης του ποιητή για το νησί μας:
  «…Τον έχω αγαπήσει αυτόν τον τόπο. Ίσως γιατί βρίσκω εκεί πράγματα παλιά που ζουν ακόμη, ενώ έχουν χαθεί στην άλλη Ελλάδα… ίσως γιατί αισθάνομαι πως αυτός ο λαός έχει ανάγκη από όλη μας την αγάπη και όλη τη συμπαράστασή μας. Ένας πιστός λαός, πεισματάρικα και ήπια σταθερός. Για σκέψου πόσοι και πόσοι πέρασαν από πάνω τους: Σταυροφόροι, Βενετσιάνοι, Τούρκοι, Εγγλέζοι - 900 χρόνια. Είναι αφάνταστο πόσο πιστοί στον εαυτό τους έμειναν και πόσο ασήμαντα ξέβαψαν οι διάφοροι αφεντάδες πάνω τους. Και τώρα γράφουν στους τοίχους των χωριών τους: "Θέλομεν την Ελλάδα μας κι ας τρώγομεν πέτρες…". Θα ήθελα οι νέοι μας να πήγαιναν στην Κύπρο. Θα έβλεπαν από εκεί πλατύτερο τον τόπο μας…».

Διαβάζοντας αυτά τα λόγια, καταλαβαίνει κανείς από μια πρώτη ματιά με τι δύναμη και τι πάθος λάτρεψε ο Σεφέρης την Κύπρο. Λόγια που αντανακλούν τον βαθύτερο συναισθηματισμό, λέξεις που αγγίζουν το όραμα, το μεγαλειώδες όραμα ενός λαού και ενός ανθρώπου, που έχασε τα πατρικά του χώματα και αγάπησε την Κύπρο τη θαλασσοφίλητη, σαν μια άλλη Σμύρνη:
Ήταν ωραία όλ’ αυτά, μια περιδιάβαση. Όμως το ξύλινο μαγγανοπήγαδο- τ’ αλακάτιν κοιμισμένο στον ίσκιο της καρυδιάς μισό στο χώμα και μισό στο νερό γιατί δοκίμασες να το ξυπνήσεις; Είδες πως βόγκηξε. Κι εκείνη την κραυγή βγαλμένη απ’ τα παλιά νεύρα του ξύλου γιατί την είπες φωνή πατρίδας;

Στις 12 Μαρτίου 1954, ο Σεφέρης θα γράψει στον Κύπριο ζωγράφο Αδαμάντιο Διαμαντή τα καλύτερα λόγια. Σημειώνουμε ότι με το Διαμαντή ο Γιώργος Σεφέρης διατηρούσε χρόνια μιαν αληθινή οικογενειακή φιλία:
«Στο μικρό διάστημα που έμεινα στην Κύπρο, άρχισαν πολλά πράγματα και νομίζω θα με κυνηγούν αδυσώπητα ώσπου να πάρουν μορφή. Παραξενεύομαι όταν το συλλογίζομαι. Η Κύπρος πλάτυνε το αίσθημα που είχα για την Ελλάδα. Κάποτε λέω πως μπορεί να με πήρε για ψυχοπαίδι της». 

Στο ποίημά του «Ελένη», ο Σεφέρης αφήνει τον εσωτερικό του κόσμο να ψηλαφίσει τις Πλάτρες με ένα νόημα υπερβατικής έμπνευσης:
  «Τ’ αηδόνια δεν σ’ αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες (…) Ποιες είναι οι Πλάτρες; Ποιος το γνωρίζει τούτο το νησί; Έζησα τη ζωή μου ακούγοντας ονόματα πρωτάκουστα, καινούργιους τόπους, καινούργιες τρέλες των ανθρώπων ή των θεών. Η μοίρα μου που κυματίζει ανάμεσα στο στερνό σπαθί ενός Αίαντα και μιαν άλλη Σαλαμίνα μ’ έφερε εδώ σ’ αυτό το γυρογιάλι (…)». 

Στο ίδιο ποίημα, ρυμουλκεί την ιστορική μνήμη και κατευθύνει τα γρανάζια της σκέψης με μια πληγωμένη νοσταλγία, ένα παλιό παραμύθι που ξαγρυπνά πάνω στον ποιητικό ρεμβασμό: Δακρυσμένο πουλί, στην Κύπρο τη θαλασσοφίλητη που έταξαν για να μου θυμίζει την πατρίδα, άραξα μονάχος μ’ αυτό το παραμύθι, αν είναι αλήθεια πως αυτό είναι παραμύθι, αν είναι αλήθεια πως οι άνθρωποι δεν θα ξαναπιάσουν τον παλιό δόλο των θεών…
εφ. Σημερινή
(Με φιλικούς χαιρετισμούς στη συμφοιτήτριά μου Φρόσω Νικηφόρου)

Κυριακή 17 Μαρτίου 2013

ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ: Μνησιπήμων πόνος



  15 Μαρτίου του 1943, αναχωρούσε από τον παλιό Σιδηροδρομικό Σταθμό της Θεσσαλονίκης το πρώτο τρένο του θανάτου για το στρατόπεδο - κολαστήριο του Άουσβιτς, που μετέφερε σ' ένα ταξίδι, χωρίς επιστροφή για τους περισσότερους, περίπου 2.800 Εβραίους της πόλης.  Ηταν μία ''φάση'' του τραγικού ολοκαυτώματος.







 Εξαιρετική η τανία: The boy in the stripe pajamas, που βασίζεται στο ομώνυμο βιβλίο του Τζον Μποϊν παρουσιάζει με αφοπλιστικό τρόπο το ολοκαύτωμα των Εβραίων στα ναζιστικά στρατόπεδα. Όχι μόνο γιατί η φρίκη τους είναι «αυστηρώς ακατάλληλη για ανηλίκους», αλλά γιατί μόνο έτσι θα μπορούσε να ιστορήσει το άρρητο.


Κυριακή 10 Μαρτίου 2013

Λαϊκισμός με λέξεις και εικόνες



Λαϊκισμός είναι στάση που συναντάται στην πολιτική και στην τέχνη και που χαρακτηρίζεται από υπερβολική και μη αυθεντική λαϊκότητα.

Το επίθετο "λαϊκός" αναφέρεται σε αυτόν που προέρχεται από το λαό. Η "λαϊκότητα" στο χώρο της πολιτικής αναφέρεται στη συμμετοχή, την παρουσία του λαού στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας και ανύψωση του σε καθοριστικό παράγοντα της ιστορίας. Λαϊκισμός είναι η κατ' επίφαση λαϊκότητα, δηλαδή αυτό που δείχνει λαϊκό ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι.

Λαϊκισμός, δημαγωγία και προπαγάνδα

Από την ταινία ''Υπάρχει και φιλότιμο'': η ανατομία του πολιτικού λαϊκισμού

Ο λαϊκισμός στηρίζεται στην εσκεμμένη ανειλικρίνεια (π.χ. στη διάδοση κάποιου θέματος που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα). Επίσης, ο λαϊκιστής πολιτευτής θέτει σκοπίμως ψευτοδιλήμματα, όπως "εχθροί ή φίλοι", "ταραξίες ή φιλήσυχοι", "αλλογενείς ή γηγενείς", με απώτερο σκοπό την καλλιέργεια ανασφάλειας στο λαό, και την αυτοπροβολή του ίδιου σαν προστάτη και σωτήρα.
Κοντινές έννοιες είναι η δημαγωγία, η κολακεία των αδυναμιών και ελαττωμάτων του λαού και η υιοθέτηση θέσεων και τάσεων που τον ευχαριστούν και απαντούν στο συναίσθημά του χωρίς να τον ωφελούν ή που να τον βλάπτουν μακροπρόθεσμα, με μοναδικό πάντα σκοπό την εξασφάλιση της εύνοιάς του.
Μορφή λαϊκισμού αποτελεί και η προπαγάνδα.

Λαϊκισμός στην τέχνη

Ο λαϊκισμός παρατηρείται όχι μόνο στην πολιτική και τα ΜΜΕ.  Συναντάται συχνά στη λογοτεχνία και τις τέχνες γενικότερα. Παρότι δε είναι συνήθως kitsch, μελοδραματικός και αγράμματος, ο λαϊκισμός είναι "αταξικός", υπό την έννοια ότι διαπερνάει μορφωτικά, κοινωνικά και οικονομικά στρώματα.

Παραπομπές
1.  Λεξικό της κοινής νεοελληνικής ΙΝΣ ΑΠΘ
2.  Παπακωνσταντίνου Κ., Πολιτική και Δίκαιο Β' Λυκείου,σελ.91, 2008
3.  Παπακωνσταντίνου Κ., Πολιτική και Δίκαιο Β' Λυκείου, σελ. 92, 2008
4. Έκφραση-Έκθεση τεύχος Γ΄Γενικού Λυκείου, σ.σ. 176-177





Τετάρτη 6 Μαρτίου 2013

Μια γυναικεία φωνή διαμαρτυρίας: η περίπτωση της αυτοβιογραφούμενης Ελισάβετ Μαρτινέγκου



Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου (1801 - 1832)

Η αυτοβιογραφία της Ελισάβετ Μουτζά(ν) - Μαρτινέγκου γράφτηκε λίγο πριν η συγγραφέας πεθάνει από επιπλοκές μετά την εγκυμοσύνη της στα 1831. Εκδόθηκε από τον γιο της Ελισαβέτιο Μαρτινέγκο στα 1881. Το έργο αποτελεί κατά κάποιο τρόπο μια φωνή διαμαρτυρίας της συγγραφέως απέναντι στην ανδροκρατική κοινωνία της εποχής της. Μας περιγράφει παραστατικά το ασφυκτικό οικογενειακό περιβάλλον της και αφηγείται τον αγώνα της ενάντια στην καταπίεση των αρσενικών μελών της οικογένειάς της. Ανάμεσα στα άλλα περιγράφει την κοινωνική κατάσταση του νησιού της και τη θέση των γυναικών αριστοκρατικής καταγωγής στις αρχές του 19ου αιώνα. Μέσα απ’ την Αυτοβιογραφία της Μαρτινέγκου αποκαλύπτεται η έφεσή της για μόρφωση (μια απαγορευμένη συνήθεια για τις γυναίκες της εποχής της), η θέλησή της να συμμετέχει με τα γραπτά της στην πνευματική ζωή του τόπου της και η αγάπη για την μητέρα της, το μοναδικό άτομο που ένιωθε ότι την αγαπούσε πραγματικά. Αυτό που είναι πραγματικά συγκινητικό στην Αυτοβιογραφία της Μαρτινέγκου δεν είναι τόσο η λογοτεχνική της αξία, όσο η προσπάθειά της να εκφραστεί και έτσι να αποτινάξει την οικογενειακή καταπίεση που ένιωθαν οι γυναίκες στις αρχές του 19ου αιώνα. Γι’ αυτό το λόγο το συγκεκριμένο έργο κατέχει ιδιαίτερη θέση στη νεοελληνική λογοτεχνία και χαρακτηρίστηκε από τον Κ. Θ. Δημαρά «ως σπάνιας ποιότητας λογοτεχνικό κείμενο, ένα από τα πιο αγνά στολίσματα της νέας μας λογοτεχνίας».


«Πραγματικά αυτό που μας συγκινεί στην αυτοβιογραφία της Ελισάβετ Μουτζάν -Μαρτινέγκου δεν είναι τόσο η απαράμιλλη λογοτεχνική της αξία, η οποία θα ήταν εξάλλου τόσο δύσκολο να επιτευχθεί, εξαιτίας των αντικειμενικών δυσκολιών που βάραιναν την πένα της σε κάθε της βήμα, αλλά το γεγονός ότι σε αυτή συναντάμε τη γραφή στην πιο πρωτογενή μορφή της, στην ίδια τη Σισύφεια κοινωνική αποστολή της, έτσι καθώς βοηθά τον άνθρωπο να βρει και να σκαλίσει το αληθινό του πρόσωπο και ν’ αρθρώσει την πιο μυστική του κραυγή, χρησιμοποιώντας την πένα του/της ως έμβολο ενάντια στη μοίρα του. Βρισκόμαστε στην εποχή που ο βιολογικός ντετερμινισμός μπορεί να μην έχει αρθρωθεί ξεκάθαρα ως επιστημονικό-πολιτικό κίνημα ακόμη, αλλά κυριαρχεί. Κι είναι ο πατέρας της, που, (ως ένας προπομπός του Louis Agassiz, του Γάλλου βιολόγου που δήλωνε κάποιες δεκαετίες μετά, ότι οι νέγροι δεν έπρεπε να μορφωθούν ειδάλλως θα εκρηγνύονταν οι εγκέφαλοι στα δύσκαμπτα κρανία τους, ή των Ελλήνων βουλευτών που υποστήριζαν, στις αρχές του αιώνα, πως δεν έπρεπε οι γυναίκες να εισβάλουν στην πολιτική ζωή γιατί «η περίοδος» επηρέαζε την εγκεφαλική τους λειτουργία), θα δήλωνε, όταν η κόρη του προσπάθησε για πρώτη φορά ν’ αρθρώσει λόγο και να ορίσει την ζωή της, πως «τα γράμματα της εσκότισαν το νου». Κι είναι η Ελισάβετ που, παρόλα αυτά, θα παίρνει την πένα, σχεδόν κάθε βράδυ, και θ’ αγωνίζεται, φλεγόμενη, με τη βοήθεια αρχικά της μητέρας της και της γιαγιάς της κι αργότερα κάποιων κληρικών (από τους οποίους ξεχωρίζει ο προοδευτικός Κωνσταντινουπολίτης λόγιος Θεοδόσιος Δημάδης) για κάτι που σήμερα θεωρείται αυτονόητο και είναι, ίσως γι’ αυτό, λιγότερο εκτιμητέο. Να μορφωθεί, να μάθει να σκέφτεται, ακριβώς για να μάθει να συμμετέχει:

«Ζηλωταί του βαρβαρικού ήθους της Πατρίδος μου μη συγχυσθήτε! Αλλά τι λέγω μη συγχυσθήτε, αλλοίμονον! Σείς εγινήκατε θηρία από τον θυμόν σας. Εγώ συγχωρώ εις τας κόρας πολλά γράμματα. Εγώ διορίζω εις αυτάς τας ίδιας την ελευθερίαν εις το να ευγαίνουν από το σπήτι, όθεν εγώ εις τα μάτια σας φαίνομαι εν τέρας της φύσεως, δεν με μέλλει. Το ήθος είναι βάρβαρον, τυραννικόν. Εγώ μισώ, βδελύττωμαι, ονειδίζω όλα τα βαρβαρικά, τα τυραννικά πράγματα, μήτε φοβούμαι εκείνους οπού τ’ αγαπούν και διαφεντεύουν... Ήθος τυραννικόν, ήθος βάρβαρο εσύ, ναι με καταδικάζεις αλλ’ εγώ εμπαίζω την καταδίκην σου, όχι, όχι, ο θεός δεν μου έδωσε καρδίαν αχρείαν, ούτε συ με τα κλεισίματα σου, με τα φυλακώματα σου ηδυνήθης ποτέ να μου την αχρειώσης, αυτή επιθυμεί πάντοτε τας μεγάλας επιχειρήσεις και είναι πάντοτε έτοιμη να τας αρχίση και να τας τελειώση.» 

Καρασαβίδου Ε., Η αυτοβιογραφούμενη γυναίκα: Η περίπτωση της Ελισσάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου